Làm gì khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ: Mẹo Hay Bố Mẹ Cần Biết

Ôi, bố mẹ ơi, chắc hẳn không ít lần chúng ta phải “đứng hình” trước những cơn giận dữ khóc ăn vạ của con yêu phải không nào? Tiếng khóc ré lên, người ngả nghiêng, chân tay đập loạn xạ… cảnh tượng ấy có thể khiến bất kỳ bậc phụ huynh nào cũng cảm thấy bối rối, mệt mỏi, thậm chí là bất lực. Nhưng đừng lo lắng quá nhé, vì việc làm gì khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ là một kỹ năng hoàn toàn có thể học được, và đây là giai đoạn phát triển rất bình thường của hầu hết trẻ nhỏ. Với vai trò là Chuyên gia Mẹo Vặt Cuộc Sống tại Nhật Ký Con Nít, tôi ở đây để cùng bạn “giải mã” và tìm ra những cách ứng xử thật khéo léo, giúp cả con và bố mẹ vượt qua những “cơn bão” cảm xúc này một cách nhẹ nhàng nhất.

Tại sao trẻ lại giận dữ khóc ăn vạ?

Câu trả lời ngắn gọn: Trẻ giận dữ khóc ăn vạ thường là cách các con thể hiện cảm xúc tiêu cực hoặc nhu cầu chưa được đáp ứng, do chưa có đủ kỹ năng giao tiếp và quản lý cảm xúc.

Trẻ nhỏ, đặc biệt là trong giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi (thường gọi là “khủng hoảng tuổi lên 2”), chưa có khả năng diễn đạt suy nghĩ và cảm xúc của mình bằng lời nói một cách rõ ràng như người lớn. Khi con đói, mệt, buồn ngủ, cảm thấy khó chịu, muốn một thứ gì đó mà không được, hoặc đơn giản là cảm thấy quá tải trước một tình huống nào đó, con không biết phải làm sao. Cách duy nhất và hiệu quả nhất mà con biết để thu hút sự chú ý và thể hiện sự bất mãn chính là khóc lóc, la hét, và thậm chí là lăn ra ăn vạ. Đó không phải là sự “hư hỏng” cố ý, mà là một phản ứng tự nhiên của một bộ não đang học cách đối phó với thế giới xung quanh.

Dấu hiệu nhận biết khi trẻ sắp ăn vạ

Câu trả lời ngắn gọn: Các dấu hiệu bao gồm thay đổi tâm trạng đột ngột, cáu kỉnh, bám người, đòi hỏi vô lý, hoặc nét mặt tỏ vẻ không hài lòng.

Đôi khi, chúng ta có thể “đọc vị” được con trước khi cơn giận bùng phát. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này giúp bố mẹ có thể can thiệp kịp thời hoặc chuẩn bị tâm lý để ứng phó. Những dấu hiệu thường gặp có thể là:

Con bỗng dưng trở nên cáu kỉnh, khó chịu không rõ lý do.
Con bám chặt lấy bố mẹ, không chịu rời.
Con liên tục đòi hỏi những thứ vô lý hoặc những thứ con thường không đòi.
Nét mặt con cau có, tỏ vẻ không hài lòng.
Con dễ dàng bực bội trước những điều nhỏ nhặt.
Con bắt đầu có những hành động bột phát như đẩy đồ vật, ném đồ chơi.

Nếu để ý, bạn sẽ thấy những “báo động đỏ” này thường xuất hiện khi con mệt, đói, hoặc sau một ngày dài có nhiều hoạt động.

Nên làm gì khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ như thế nào để hiệu quả?

Câu trả lời ngắn gọn: Khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ, hãy giữ bình tĩnh, thấu hiểu cảm xúc của con, đặt ra ranh giới rõ ràng và áp dụng các kỹ thuật dỗ trẻ phù hợp.

Đây là phần quan trọng nhất mà chúng ta cần tập trung. Khi con đang trong “tâm bão”, phản ứng của bố mẹ đóng vai trò quyết định cơn bão đó sẽ kéo dài bao lâu và mức độ dữ dội đến đâu.

Giữ bình tĩnh – Chìa khóa vàng cho bố mẹ

Câu trả lời ngắn gọn: Bình tĩnh giúp bố mẹ suy nghĩ sáng suốt, đưa ra quyết định đúng đắn và làm gương cho con trong việc quản lý cảm xúc.

Điều đầu tiên và khó khăn nhất chính là bố mẹ phải thật bình tĩnh. Tiếng khóc chói tai, thái độ ngang bướng của con có thể làm ta “nóng mặt” ngay lập tức. Tuy nhiên, nếu bố mẹ cũng mất bình tĩnh, la mắng hoặc quát tháo, tình hình sẽ chỉ tồi tệ hơn mà thôi. Con sẽ cảm thấy sợ hãi, hoang mang, hoặc thậm chí là bắt chước sự tức giận của bố mẹ.

Hãy hít một hơi thật sâu, nhắc nhở bản thân rằng đây là hành vi bình thường của trẻ nhỏ, và con đang cần sự giúp đỡ của mình. Nếu cảm thấy quá sức chịu đựng, hãy thử các cách sau (chỉ khi đảm bảo con an toàn tuyệt đối):

Đi ra chỗ khác trong vài giây để lấy lại bình tĩnh.
Nhắm mắt lại và đếm từ 1 đến 10.
Nói một câu thần chú trong đầu như “Mình làm được”, “Con đang học”.

Như PGS. TS. Trần Thị Mai Anh, một chuyên gia tâm lý trẻ em, từng chia sẻ: “Sự bình tĩnh của bố mẹ không chỉ giúp xoa dịu con lúc đó, mà còn dạy cho con bài học đầu tiên về cách đối diện với cảm xúc mạnh mẽ. Bố mẹ chính là người thầy tốt nhất về trí tuệ cảm xúc cho con.”

Bố mẹ bình tĩnh khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ, ôm con dịu dàng

Thấu hiểu và kết nối với cảm xúc của trẻ

Câu trả lời ngắn gọn: Lắng nghe và công nhận cảm xúc giúp con cảm thấy được an toàn và hiểu rằng cảm xúc của mình là hợp lệ.

Khi con đang khóc ăn vạ, điều con cần nhất không phải là lời giáo huấn hay sự phớt lờ, mà là sự thấu hiểu. Hãy ngồi xuống ngang tầm mắt con (nếu có thể), nhìn vào mắt con và nói bằng giọng điệu nhẹ nhàng:

“Mẹ biết con đang rất giận vì không được cái kẹo đó.”
“Bố thấy con buồn lắm đúng không, vì đồ chơi bị hỏng.”
“Con đang mệt và khó chịu lắm phải không?”

Việc gọi tên cảm xúc giúp con học cách nhận biết và gọi tên chính cảm xúc của mình. Đây là một bước quan trọng trong việc phát triển trí tuệ cảm xúc cho con. Đừng ngại thừa nhận cảm xúc tiêu cực của con; điều đó không có nghĩa là bạn đang đồng ý với hành vi ăn vạ của con. Nó chỉ đơn giản là bạn đang nói với con rằng bạn nhìn thấy và hiểu được những gì con đang trải qua.

Đặt ranh giới rõ ràng và kiên định

Câu trả lời ngắn gọn: Sau khi thấu hiểu cảm xúc, cần nhẹ nhàng nhưng dứt khoát cho con biết hành vi ăn vạ là không được chấp nhận và giải thích lý do đơn giản.

Thấu hiểu không có nghĩa là nhượng bộ. Sau khi đã cho con thấy sự đồng cảm, bạn cần đặt ra ranh giới. Rất quan trọng là phải kiên định. Nếu hôm nay bạn từ chối một thứ và con ăn vạ, rồi bạn lại nhượng bộ, con sẽ học được rằng ăn vạ là cách hiệu quả để đạt được điều mình muốn.

Hãy nói “không” một cách nhẹ nhàng nhưng dứt khoát, giải thích lý do một cách đơn giản và dễ hiểu cho lứa tuổi của con (không cần lý do dài dòng, phức tạp).

“Mẹ biết con muốn kẹo lắm, nhưng bây giờ sắp đến bữa tối rồi, mình sẽ ăn sau nhé.”
“Bố hiểu con buồn vì không được nghịch nước, nhưng ở đây không an toàn con ạ.”

Nếu con vẫn tiếp tục ăn vạ, giữ vững lập trường của bạn. Có thể con sẽ khóc to hơn nữa để “thử” xem bạn có thay đổi không. Giai đoạn này đòi hỏi sự kiên nhẫn cực lớn từ bố mẹ. Đối với những trẻ lớn hơn một chút, khoảng 4 tuổi, đôi khi sự bướng bỉnh cũng đi kèm với những cơn giận dữ. Việc đặt ranh giới và kiên định là cốt lõi, tương tự như khi bạn tìm hiểu về cách dạy trẻ 4 tuổi bướng bỉnh. Nguyên tắc chung vẫn là tình yêu thương đi đôi với kỷ luật tích cực.

Áp dụng các kỹ thuật dỗ trẻ hiệu quả

Câu trả lời ngắn gọn: Có nhiều cách để dỗ trẻ sau khi cơn giận đã lắng xuống một chút, tùy thuộc vào tính cách của con và tình huống cụ thể.

Sau khi con đã khóc và cơn “bão” bắt đầu dịu đi (hoặc thậm chí ngay trong cơn bão nếu con cho phép), bạn có thể thử các kỹ thuật sau:

Ôm và vỗ về: Nếu con cho phép và tìm đến bạn để được an ủi, hãy ôm con thật chặt. Sự tiếp xúc vật lý có thể giúp con cảm thấy an toàn và được yêu thương.
Cung cấp lựa chọn đơn giản: Đôi khi con ăn vạ vì cảm thấy bất lực. Hãy cho con quyền được lựa chọn trong giới hạn. Ví dụ: “Con muốn mặc áo màu xanh hay màu đỏ?”, “Con muốn đọc sách này hay sách kia?”.
Đánh lạc hướng: Chuyển sự chú ý của con sang một thứ khác thú vị hơn. Tuy nhiên, hãy dùng kỹ thuật này sau khi đã công nhận cảm xúc của con, không phải là bỏ qua cảm xúc đó. Một chú chim bay ngoài cửa sổ, một món đồ chơi mới (hoặc món đồ chơi cũ nhưng bạn giả vờ tìm thấy), một bài hát vui nhộn…
Đưa ra giải pháp: Sau khi cơn giận đã qua đi, hãy cùng con tìm giải pháp cho vấn đề đã gây ra cơn giận. Ví dụ: “Lần sau nếu muốn chơi với bạn, con có thể hỏi ‘Cho tớ chơi cùng được không?’ nhé.”
Tạo không gian yên tĩnh: Một số trẻ cần không gian riêng để tự bình tĩnh lại. Hãy dẫn con đến một góc yên tĩnh, không có nhiều đồ chơi gây phân tâm, và nói rằng bạn sẽ ở gần nếu con cần.

Khi nào cần rời đi hoặc phớt lờ (và khi nào không)

Câu trả lời ngắn gọn: Phớt lờ hành vi ăn vạ (không phải phớt lờ con) có thể hiệu quả khi con an toàn và dường như đang “diễn”, nhưng không bao giờ được phớt lờ khi con sợ hãi, hoảng loạn thật sự, hoặc có nguy cơ tự làm đau.

Có những tình huống mà việc tạm thời “phớt lờ” hành vi ăn vạ có thể cần thiết, đặc biệt nếu bạn nghi ngờ con đang cố tình thao túng hoặc chỉ đơn giản là cần tự xử lý cảm xúc. Lưu ý quan trọng là bạn phớt lờ hành vi, chứ không phải phớt lờ con. Hãy đảm bảo con đang ở nơi an toàn. Bạn có thể đứng cách đó một khoảng, quan sát con mà không can thiệp ngay lập tức. Khi con bắt đầu có dấu hiệu lắng xuống, hãy lại gần và kết nối lại.

Tuyệt đối không bao giờ phớt lờ con nếu:

Con đang có nguy cơ tự làm đau bản thân hoặc làm đau người khác.
Con có vẻ sợ hãi hoặc hoảng loạn thực sự, chứ không phải chỉ tức giận.
Con đang ở nơi công cộng và hành vi của con gây nguy hiểm.

Bố mẹ ngồi xuống kết nối với trẻ khi giận dữ khóc ăn vạ

Những sai lầm bố mẹ thường mắc phải khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ

Câu trả lời ngắn gọn: Các sai lầm phổ biến bao gồm mất bình tĩnh, nhượng bộ ngay lập tức, la mắng, đe dọa, hoặc so sánh con với trẻ khác.

Việc ứng phó với cơn ăn vạ của con đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ năng. Dưới đây là những sai lầm phổ biến mà bố mẹ nên cố gắng tránh:

Mất bình tĩnh theo con: Như đã nói ở trên, đây là điều tối kỵ. Bố mẹ là điểm tựa cảm xúc cho con.
Nhượng bộ ngay lập tức: Điều này dạy cho con rằng ăn vạ là cách hiệu quả để đạt được điều mình muốn, khuyến khích con lặp lại hành vi này trong tương lai.
La mắng, quát tháo, thậm chí là đánh đập: Những hành động này không chỉ không giải quyết được vấn đề mà còn gây tổn thương tâm lý cho trẻ, làm con sợ hãi, tự ti, hoặc học theo cách giải quyết vấn đề bằng bạo lực.
Đe dọa: “Nếu con không nín mẹ sẽ…” là cách làm giảm lòng tin của con vào bố mẹ và có thể tạo ra những nỗi sợ hãi không đáng có.
So sánh con với trẻ khác: “Nhìn bạn Tít xem, ngoan quá trời!” chỉ khiến con cảm thấy mình không đủ tốt và làm tổn thương lòng tự trọng của con.
Làm lơ hoàn toàn mà không kiểm tra an toàn: Dù bạn chọn cách phớt lờ hành vi, hãy luôn đảm bảo con đang ở nơi an toàn và không tự gây hại.
Giải thích quá dài dòng hoặc phức tạp: Trẻ nhỏ không thể hiểu những lý lẽ phức tạp. Hãy nói ngắn gọn, đơn giản, tập trung vào vấn đề chính.
Cười cợt hoặc chế giễu cơn giận của con: Điều này khiến con cảm thấy xấu hổ và không được tôn trọng cảm xúc.

Việc chuẩn bị tâm lý vững vàng cho những giai đoạn phát triển khó khăn của con là rất quan trọng. Giống như việc bạn dành thời gian tìm hiểu về chuẩn bị cho bé đi học mẫu giáo, nơi con sẽ đối diện với nhiều cảm xúc mới lạ và thử thách, việc hiểu và tránh những sai lầm khi đối diện với cơn ăn vạ sẽ giúp hành trình nuôi dạy con của bạn suôn sẻ hơn rất nhiều.

Phòng ngừa tình trạng trẻ giận dữ khóc ăn vạ

Câu trả lời ngắn gọn: Phòng ngừa hiệu quả bằng cách đảm bảo nhu cầu cơ bản của con, xây dựng lịch trình ổn định, dạy con kỹ năng thể hiện cảm xúc và giao tiếp.

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” luôn đúng, ngay cả với những cơn ăn vạ. Dù không thể loại bỏ hoàn toàn, bạn có thể giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của chúng bằng cách:

Đảm bảo con được đáp ứng các nhu cầu cơ bản: Trẻ mệt, đói, buồn ngủ thường dễ cáu kỉnh và ăn vạ hơn. Hãy chú ý đến lịch sinh hoạt của con, đảm bảo con được ăn uống đủ chất, ngủ đủ giấc và có thời gian chơi tự do.
Xây dựng lịch trình và routine ổn định: Trẻ nhỏ cảm thấy an toàn khi mọi thứ diễn ra theo một trật tự nhất định. Lịch trình sinh hoạt cố định giúp con biết điều gì sắp xảy ra, giảm cảm giác bất an. Nguyên tắc xây dựng thói quen và sự ổn định này cũng là nền tảng, tương tự như việc luyện easy cho bé 2 tháng tuổi – dù khác biệt về độ tuổi, việc thiết lập routine sớm giúp bé hình thành nền tảng tâm lý vững vàng.
Dạy con kỹ năng giao tiếp và thể hiện cảm xúc: Khi con lớn hơn một chút, hãy dạy con cách dùng lời nói để diễn đạt nhu cầu và cảm xúc (“Con muốn cái này”, “Con buồn”, “Con giận”). Dạy con các cách khác để đối phó với cảm xúc tiêu cực như hít thở sâu, đấm vào gối, hay vẽ.
Cho con quyền tự chủ trong giới hạn: Trẻ ăn vạ đôi khi vì cảm thấy bị kiểm soát quá mức. Hãy cho con quyền được đưa ra những lựa chọn nhỏ trong giới hạn an toàn (ví dụ: chọn quần áo, chọn đồ chơi).
Chuẩn bị trước cho các chuyển đổi: Thay đổi môi trường, kết thúc giờ chơi, hoặc chuyển sang hoạt động khác có thể gây khó khăn cho trẻ. Hãy báo trước cho con vài phút trước khi chuyển đổi (“Còn 5 phút nữa là mình về nhà nhé”).

Trẻ em chơi vui vẻ giúp phòng ngừa giận dữ khóc ăn vạ

Khi nào cần tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp?

Câu trả lời ngắn gọn: Cần tìm chuyên gia khi cơn ăn vạ quá thường xuyên, quá dữ dội, kéo dài bất thường, hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và sự phát triển của trẻ.

Trong hầu hết các trường hợp, cơn giận dữ khóc ăn vạ là một phần bình thường của quá trình phát triển. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nó có thể là dấu hiệu của vấn đề sâu sắc hơn. Bạn nên cân nhắc tìm kiếm lời khuyên từ bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia tâm lý trẻ em nếu:

Cơn ăn vạ xảy ra cực kỳ thường xuyên (nhiều lần mỗi ngày) hoặc kéo dài rất lâu (hơn 15-20 phút mỗi lần).
Trẻ tự làm hại bản thân hoặc người khác trong cơn giận.
Trẻ nín thở trong cơn giận đến mức tím tái hoặc ngất xỉu.
Cơn giận dữ dường như không liên quan đến bất kỳ yếu tố kích hoạt rõ ràng nào.
Hành vi ăn vạ làm gián đoạn nghiêm trọng sinh hoạt hàng ngày của gia đình hoặc khiến bạn cảm thấy hoàn toàn kiệt sức, bất lực.
Bạn lo ngại rằng hành vi của con có thể liên quan đến các vấn đề phát triển khác.

Kết bài

Việc làm gì khi trẻ giận dữ khóc ăn vạ thực sự là một thử thách lớn đối với bố mẹ, đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và kỹ năng. Hãy nhớ rằng, đây là giai đoạn tạm thời và là cơ hội để con học cách đối diện với cảm xúc, còn bố mẹ học cách ứng xử khéo léo. Bằng cách giữ bình tĩnh, thấu hiểu cảm xúc của con, thiết lập ranh giới rõ ràng và áp dụng các phương pháp phù hợp, bạn đang giúp con xây dựng nền tảng cảm xúc vững chắc cho tương lai.

Hãy thử áp dụng những mẹo nhỏ này vào cuộc sống hàng ngày và quan sát sự thay đổi nhé. Đừng ngại chia sẻ những trải nghiệm hoặc câu hỏi của bạn ở phần bình luận bên dưới. Chúng ta cùng nhau học hỏi để hành trình nuôi dạy con luôn tràn đầy yêu thương và tiếng cười, ngay cả khi có những “cơn bão” bất chợt xuất hiện!