Chào bạn, lại là chuyên gia mẹo vặt cuộc sống đây! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau “giải mã” một khái niệm nghe có vẻ hơi… học thuật, nhưng tin tôi đi, nó lại cực kỳ gần gũi và thiết thực trong cuộc sống hàng ngày của mỗi gia đình, đặc biệt là khi chúng ta tương tác với các bạn nhỏ. Đó chính là Giá Trị Biểu đạt Là Gì. Nghe hơi trừu tượng đúng không? Đừng lo, chúng ta sẽ cùng nhau “bóc tách” từng lớp một để thấy rằng, việc hiểu về nó không chỉ giúp bạn giao tiếp hiệu quả hơn với con cái, mà còn mở ra một góc nhìn mới mẻ về thế giới đầy màu sắc xung quanh chúng ta.
Có bao giờ bạn tự hỏi, tại sao cùng một câu nói, nhưng khi người này nói thì mình cảm thấy vui, còn người kia nói lại thấy buồn hay khó chịu không? Hoặc tại sao một bức tranh vẽ nguệch ngoạc của con lại khiến bạn rưng rưng xúc động, trong khi một bức vẽ khác lại chỉ đơn thuần là… một bức vẽ? Đó chính là lúc “giá trị biểu đạt” lên tiếng đấy! Nó không chỉ nằm ở mặt chữ nghĩa hay hình khối rõ ràng, mà còn là cả một bầu trời cảm xúc, ý nghĩa ẩn sâu bên trong mà người nói, người viết, người vẽ, hay người tạo ra muốn gửi gắm. Việc nắm bắt được giá trị biểu đạt là gì giúp chúng ta không chỉ “nghe” hay “nhìn”, mà còn thực sự “cảm” và “hiểu” được những điều tinh tế, sâu sắc mà cuộc sống mang lại.
Nhiều người nghĩ rằng giá trị biểu đạt là gì là chuyện của văn học, của thơ ca hay các tác phẩm nghệ thuật lớn lao. Điều này đúng, nhưng chưa đủ. Giá trị biểu đạt hiện diện ở khắp mọi nơi, từ nụ cười của em bé, cái ôm chặt của con khi bạn đi làm về, đến cách bạn sắp xếp bữa ăn cho gia đình hay đơn giản là màu sắc bạn chọn để trang trí phòng cho con. Mọi hành động, cử chỉ, lời nói, hay thậm chí là sự im lặng, đều có thể mang trong mình một giá trị biểu đạt riêng. Hiểu được điều này, cánh cửa đến với thế giới nội tâm của con sẽ mở rộng hơn, và bạn sẽ thấy việc kết nối, yêu thương và dạy dỗ con trở nên nhẹ nhàng, ý nghĩa hơn bao giờ hết.
Chúng ta thường chỉ chú trọng vào nghĩa đen của từ ngữ hoặc chức năng của đồ vật. Một chiếc áo màu xanh đơn giản là chiếc áo màu xanh. Một câu nói “Con làm đi!” có nghĩa là yêu cầu con thực hiện một việc gì đó. Nhưng giá trị biểu đạt đi xa hơn thế. Chiếc áo màu xanh có thể biểu đạt sự tươi mát, hy vọng, hay sự bình yên, tùy thuộc vào ngữ cảnh và cảm nhận của người nhìn. Câu nói “Con làm đi!” với giọng điệu khác nhau có thể biểu đạt sự động viên khích lệ, sự sốt ruột, hay thậm chí là một chút quát mắng. Chính những lớp nghĩa “tầng hai”, “tầng ba” này làm cho cuộc sống trở nên phong phú và đầy màu sắc. Để hiểu sâu hơn về cách các tác phẩm nghệ thuật có thể truyền tải những giá trị biểu đạt phức tạp, bạn có thể tìm hiểu thêm về giá trị nghệ thuật vợ chồng a phủ – một ví dụ kinh điển trong văn học Việt Nam về cách tác giả sử dụng ngôn từ và hình ảnh để biểu đạt số phận, cảm xúc, và sức sống tiềm tàng của nhân vật.
Giá Trị Biểu Đạt Là Gì Thật Sự?
Vậy, nói một cách đơn giản nhất, giá trị biểu đạt là gì?
Nó là khả năng của ngôn ngữ (hoặc bất kỳ hình thức biểu đạt nào khác như cử chỉ, âm thanh, màu sắc, hình ảnh) để truyền tải không chỉ ý nghĩa thông thường (nghĩa đen, thông tin trực tiếp) mà còn cả cảm xúc, thái độ, ý định, giá trị thẩm mỹ, hay một tầng nghĩa sâu xa, bóng bẩy nào đó. Nó là “linh hồn” của thông điệu, là thứ khiến thông điệp trở nên sống động, giàu hình ảnh, giàu cảm xúc và có sức lay động mạnh mẽ.
Trong ngôn ngữ, giá trị biểu đạt thường nằm ở cách lựa chọn từ ngữ (từ láy, từ tượng hình, từ giàu sức gợi), cách sử dụng các biện pháp tu từ (so sánh, ẩn dụ, nhân hóa…), ngữ điệu, giọng điệu, hay thậm chí là cấu trúc câu. Nó không chỉ là “cái gì được nói” mà còn là “cách nó được nói như thế nào”. Đối với trẻ em, việc nhận biết và sử dụng giá trị biểu đạt là một phần quan trọng trong quá trình phát triển ngôn ngữ và khả năng giao tiếp xã hội.
Tại Sao Giá Trị Biểu Đạt Lại Quan Trọng Với Gia Đình?
Bạn có thể thắc mắc, tại sao một khái niệm nghe có vẻ hàn lâm lại cần thiết cho các bậc phụ huynh và trẻ nhỏ? Thực tế, hiểu về giá trị biểu đạt là gì mang lại vô vàn lợi ích trong môi trường gia đình:
- Hiểu con hơn: Trẻ em, đặc biệt là khi còn nhỏ, chưa có vốn từ phong phú để diễn đạt hết cảm xúc phức tạp của mình. Chúng biểu đạt qua tiếng khóc (khóc vì đói, khóc vì đau, khóc vì muốn được bế), qua nét mặt (mặt mày cau có khi giận, mắt long lanh khi thích thú), qua cử chỉ (vẫy tay tạm biệt, giang tay đòi bế), hay qua nét vẽ (sử dụng màu tối khi buồn, màu sáng khi vui). Hiểu giá trị biểu đạt giúp cha mẹ đọc được những “thông điệp không lời” này, từ đó đáp ứng nhu cầu và kết nối với con sâu sắc hơn.
- Dạy con biểu đạt cảm xúc và suy nghĩ: Khi cha mẹ hiểu và ghi nhận giá trị biểu đạt của con (ví dụ: “Mẹ thấy con dùng màu đỏ rất nhiều trong bức tranh này, có phải con đang cảm thấy rất năng động không?”), con sẽ cảm thấy được thấu hiểu và khuyến khích tiếp tục thể hiện bản thân. Dần dần, con sẽ học cách gọi tên cảm xúc và sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt chúng một cách rõ ràng hơn.
- Giao tiếp gia đình hiệu quả hơn: Không chỉ trẻ con, người lớn đôi khi cũng gặp khó khăn trong việc bày tỏ. Hiểu giá trị biểu đạt giúp các thành viên trong gia đình “đọc vị” lẫn nhau tốt hơn, tránh những hiểu lầm không đáng có do chỉ tập trung vào nghĩa đen. Ví dụ, khi vợ nói “Anh về muộn quá!”, giá trị biểu đạt ở đây có thể không chỉ là thông báo về giờ giấc, mà còn là sự lo lắng, nhớ nhung, hay thậm chí là chút trách móc. Hiểu được tầng nghĩa sâu hơn này giúp phản ứng phù hợp hơn.
- Phát triển khả năng cảm thụ nghệ thuật và văn học: Trẻ em tiếp xúc với truyện tranh, sách, phim ảnh, âm nhạc từ rất sớm. Việc nhận biết giá trị biểu đạt là gì giúp con không chỉ “tiêu thụ” nội dung mà còn cảm nhận được ý đồ nghệ thuật của người tạo ra, từ đó phát triển tư duy phản biện và khả năng cảm thụ.
- Xây dựng mối quan hệ bền chặt: Những lời nói yêu thương, động viên đúng lúc, một hành động quan tâm nhỏ nhưng chân thành, tất cả đều mang giá trị biểu đạt tình cảm sâu sắc. Chúng góp phần nuôi dưỡng tình yêu thương và sự gắn kết trong gia đình. Giống như câu tục ngữ nước lã mà vã nên hồ, những hành động, lời nói biểu đạt tình cảm tưởng chừng đơn giản, “nước lã” thôi, nhưng tích lũy lại có thể xây đắp nên “hồ” tình cảm, một mối quan hệ bền chặt và sâu sắc.
Biểu Đạt Không Lời: Đọc Ngôn Ngữ Cơ Thể Của Con
Một trong những khía cạnh quan trọng nhất của giá trị biểu đạt, đặc biệt khi nói đến trẻ em, chính là biểu đạt không lời. Trước khi con có thể nói rành mạch, toàn bộ thế giới cảm xúc và nhu cầu của con được truyền tải qua cơ thể. Ngay cả khi con đã lớn, ngôn ngữ cơ thể vẫn chiếm phần lớn trong giao tiếp hàng ngày.
Hãy thử quan sát con bạn nhé:
- Ánh mắt: Đôi mắt mở to, tròn xoe khi ngạc nhiên, tò mò. Mắt cụp xuống khi buồn bã, thất vọng. Nhìn thẳng vào bạn với vẻ quyết tâm khi muốn điều gì đó. Liếc nhìn sang chỗ khác khi đang nói dối hoặc cảm thấy tội lỗi.
- Nét mặt: Một cái cau mày khi khó chịu. Một nụ cười toe toét khi vui sướng. Mím môi khi đang tập trung cao độ. Phồng má, chun mũi khi giận dỗi.
- Cử chỉ: Tay chân khua khoắng khi hào hứng. Khoanh tay, cúi đầu khi buồn hoặc bị khiển trách. Ôm chặt lấy bạn khi cảm thấy an toàn hoặc bày tỏ tình yêu. Đẩy tay ra khi không muốn hoặc tức giận. Nhảy cẫng lên khi vui quá.
- Giọng điệu và âm thanh: Tiếng khóc với các cung bậc khác nhau. Tiếng cười giòn tan. Giọng nói líu lo khi vui vẻ. Giọng nói nhỏ nhẹ, rụt rè khi sợ hãi. Giọng nói cao, the thé khi tức giận.
- Tư thế cơ thể: Co ro lại khi sợ hãi hoặc lạnh. Vươn vai, ưỡn ngực khi tự tin. Thả lỏng, ngả người vào bạn khi thư giãn.
Hình ảnh một đứa trẻ đang biểu đạt cảm xúc mạnh mẽ qua nét mặt và cử chỉ, minh họa giá trị biểu đạt không lời
Hiểu được giá trị biểu đạt của những tín hiệu không lời này là bước đầu tiên để “đọc” được suy nghĩ và cảm xúc của con. Điều này đặc biệt hữu ích khi con chưa thể diễn đạt bằng lời. Thay vì chỉ nhìn thấy một đứa trẻ đang khóc, bạn hiểu rằng tiếng khóc đó có thể biểu đạt sự cô đơn, mệt mỏi, hoặc chỉ đơn giản là cần được vỗ về.
Chuyên gia tâm lý trẻ em, Bà Nguyễn Thu Minh, chia sẻ:
“Ngôn ngữ cơ thể là tấm gương phản chiếu thế giới nội tâm của trẻ. Cha mẹ cần học cách ‘đọc’ tấm gương đó để thấu hiểu con mình sâu sắc hơn. Giá trị biểu đạt trong những hành động, nét mặt tưởng chừng nhỏ nhặt lại chính là cách con giao tiếp với thế giới trước khi con làm chủ được ngôn ngữ lời nói.”
Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chú ý không chỉ vào những gì con nói, mà cả cách con thể hiện qua cơ thể.
Giá Trị Biểu Đạt Trong Lời Nói: Không Chỉ Là Từ Ngữ
Khi con bắt đầu nói, giá trị biểu đạt lại càng thêm phong phú. Nó không chỉ nằm ở việc con dùng từ gì, mà còn ở cách con sử dụng chúng.
- Lựa chọn từ ngữ: So sánh câu “Con không thích cái này” với “Cái này xấu quá!” hoặc “Con ghét nó!”. Các từ “không thích”, “xấu quá”, “ghét” đều thể hiện sự không hài lòng, nhưng mức độ và sắc thái biểu đạt lại khác nhau. “Ghét” có giá trị biểu đạt cảm xúc mạnh mẽ hơn nhiều.
- Biện pháp tu từ: Trẻ nhỏ rất hay sử dụng các biện pháp so sánh, nhân hóa một cách tự nhiên. “Cái bánh ngon như mẹ làm vậy!” – so sánh này biểu đạt sự yêu thích và sự gắn kết với mẹ. “Bạn gấu bông đang khóc kìa mẹ!” – nhân hóa đồ vật biểu đạt sự đồng cảm và trí tưởng tượng của con.
- Giọng điệu: Một câu hỏi như “Mẹ ơi?” có thể là sự tò mò, cầu cứu, làm nũng, hay thậm chí là một lời trách yêu, tùy thuộc vào giọng điệu mà con sử dụng.
- Ngữ điệu: Lên giọng ở cuối câu hỏi, xuống giọng ở cuối câu khẳng định. Sự thay đổi ngữ điệu giúp lời nói của con có hồn và truyền tải đúng ý định hơn.
Để giúp con phát triển khả năng biểu đạt ngôn ngữ, cha mẹ có thể:
- Làm mẫu: Sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc khi nói chuyện với con. Thay vì nói “Thời tiết hôm nay tốt”, hãy nói “Hôm nay trời nắng đẹp quá, giống như đang cười với chúng mình vậy!”.
- Khuyến khích con miêu tả: Hỏi con cảm thấy thế nào, nhìn thấy gì, nghe thấy gì và gợi ý cho con những từ ngữ phù hợp để diễn đạt. “Con thấy đám mây này giống hình gì?”, “Khi nghe bài hát này, con cảm thấy thế nào?”.
- Đọc sách, kể chuyện: Đây là nguồn tài nguyên vô giá để con tiếp xúc với ngôn ngữ giàu giá trị biểu đạt. Thảo luận với con về cảm xúc của nhân vật, ý nghĩa ẩn sâu trong câu chuyện. Khi đọc những câu chuyện cổ tích hay các tác phẩm văn học, bạn có thể chỉ cho con thấy cách tác giả dùng từ ngữ để miêu tả cảm xúc, ngoại hình nhân vật, hoặc bối cảnh, giống như cách các nhà phê bình phân tích giá trị nghệ thuật vợ chồng a phủ.
Minh họa một cuốn sách mở ra thế giới tưởng tượng, với từ ngữ và hình ảnh sống động, thể hiện giá trị biểu đạt trong ngôn ngữ và câu chuyện
Biểu Đạt Qua Nghệ Thuật và Sáng Tạo
Một lĩnh vực khác mà giá trị biểu đạt là gì thể hiện rõ nét chính là nghệ thuật và các hoạt động sáng tạo của trẻ. Vẽ, nặn đất sét, âm nhạc, nhảy múa, đóng kịch… đều là những phương tiện tuyệt vời để trẻ biểu đạt thế giới nội tâm của mình.
- Màu sắc trong tranh vẽ: Màu đỏ có thể biểu đạt sự giận dữ hoặc tình yêu mãnh liệt. Màu xanh có thể là sự bình yên hoặc nỗi buồn. Màu vàng là niềm vui, sự ấm áp.
- Đường nét và hình khối: Nét vẽ mạnh bạo, dứt khoát có thể biểu đạt sự quyết tâm. Nét vẽ mềm mại, uốn lượn biểu đạt sự nhẹ nhàng, uyển chuyển.
- Âm nhạc: Nhịp điệu nhanh, mạnh mẽ biểu đạt sự hào hứng, sôi động. Nhịp điệu chậm, du dương biểu đạt sự êm đềm, buồn bã. Cao độ, cường độ âm thanh cũng mang giá trị biểu đạt riêng.
- Vận động và nhảy múa: Cơ thể thả lỏng, uyển chuyển biểu đạt sự tự do, vui tươi. Động tác dứt khoát, mạnh mẽ biểu đạt sức mạnh, quyết tâm.
- Đóng kịch: Giọng nói, cử chỉ, biểu cảm của trẻ khi nhập vai giúp chúng biểu đạt tính cách, cảm xúc, và ý định của nhân vật.
Khuyến khích con tham gia các hoạt động nghệ thuật không chỉ giúp con phát triển năng khiếu mà còn tạo cơ hội để con biểu đạt những điều khó nói thành lời. Thay vì hỏi “Sao hôm nay con buồn vậy?”, bạn có thể nói “Mẹ thấy con vẽ nhiều màu tối hôm nay. Con muốn chia sẻ với mẹ về bức tranh này không?”. Cách tiếp cận này nhẹ nhàng và mở ra không gian cho con được là chính mình.
Cô giáo mầm non giàu kinh nghiệm, Cô Trần Thanh Hương, chia sẻ:
“Khi trẻ em vẽ hay nặn đất sét, chúng đang kể chuyện theo cách riêng của mình. Mỗi nét vẽ, mỗi khối đất sét đều mang một giá trị biểu đạt nào đó về cảm xúc, trải nghiệm, hay suy nghĩ của chúng. Vai trò của người lớn là lắng nghe câu chuyện đó bằng cả trái tim và sự nhạy cảm.”
Điều này cho thấy, đôi khi, chúng ta cần nhìn xa hơn hình thức bên ngoài để cảm nhận được “câu chuyện” mà trẻ đang kể qua tác phẩm của mình.
Hình ảnh một đứa trẻ đang vẽ tranh đầy sáng tạo, với các màu sắc tươi sáng và hình thù tưởng tượng, thể hiện việc trẻ biểu đạt cảm xúc qua nghệ thuật
Giá Trị Biểu Đạt Trong Hành Động và Lối Sống Đơn Giản
Giá trị biểu đạt là gì không chỉ giới hạn trong ngôn ngữ hay nghệ thuật. Nó còn hiện diện trong những hành động thường ngày và cách chúng ta sống. Đối với trẻ em, việc quan sát cách người lớn hành xử cũng là một bài học về biểu đạt.
- Cách bạn sắp xếp nhà cửa: Một ngôi nhà gọn gàng, ngăn nắp có thể biểu đạt sự chỉn chu, cẩn thận. Một không gian sáng tạo, đầy màu sắc có thể biểu đạt sự phóng khoáng, yêu nghệ thuật.
- Cách bạn chuẩn bị bữa ăn: Một bữa ăn được chuẩn bị tỉ mỉ, trang trí đẹp mắt không chỉ đơn thuần là cung cấp dinh dưỡng, mà còn biểu đạt tình yêu thương, sự quan tâm của người nấu dành cho gia đình.
- Cách bạn đối xử với người khác: Một lời cảm ơn chân thành, một hành động giúp đỡ người gặp khó khăn, một lời xin lỗi khi làm sai – tất cả đều mang giá trị biểu đạt về lòng tốt, sự tôn trọng, trách nhiệm.
- Cách bạn chăm sóc bản thân: Việc giữ gìn vệ sinh, ăn mặc gọn gàng, tập thể dục đều biểu đạt sự tự trọng và ý thức về sức khỏe của bản thân.
Ngay cả những “mẹo vặt cuộc sống” đơn giản cũng có thể mang giá trị biểu đạt. Một cách gấp quần áo gọn gàng giúp tiết kiệm không gian có thể biểu đạt sự khéo léo, hiệu quả. Một cách tái chế đồ cũ thành vật dụng mới có thể biểu đạt sự sáng tạo, ý thức bảo vệ môi trường. Việc dạy con những mẹo vặt này không chỉ là kỹ năng, mà còn là cách truyền đạt những giá trị biểu đạt tích cực về lối sống. Ví dụ, việc dạy con cách vẽ biểu đồ cột chồng không chỉ là kỹ năng toán học, mà còn là cách biểu đạt khả năng sắp xếp thông tin một cách trực quan, logic – một dạng biểu đạt tư duy.
PGS. TS. Nguyễn Văn Hoà, một chuyên gia nghiên cứu văn hóa, nhận định:
“Văn hóa và lối sống của một cộng đồng, một gia đình được thể hiện rõ nét qua những ‘giá trị biểu đạt’ trong hành vi, cách sinh hoạt thường ngày. Chúng là tấm gương phản chiếu những niềm tin, giá trị cốt lõi mà không cần dùng đến ngôn ngữ.”
Điều này càng củng cố thêm rằng biểu đạt tồn tại ở mọi khía cạnh của đời sống, vượt ra ngoài khuôn khổ lời nói hay văn chương.
Làm Thế Nào Để Nhận Biết và Phát Huy Giá Trị Biểu Đạt?
Để trở thành một người giao tiếp và cảm thụ tốt hơn, việc luyện tập nhận biết và phát huy giá trị biểu đạt là rất quan trọng. Dưới đây là một số cách bạn có thể áp dụng cho bản thân và dạy lại cho con:
- Lắng nghe sâu: Không chỉ nghe từ ngữ, hãy chú ý đến giọng điệu, tốc độ nói, khoảng dừng, và cả những âm thanh phụ. Đối với trẻ, hãy quan sát cả tiếng thở dài, tiếng hít vào, hay sự im lặng bất thường.
- Quan sát tinh tế: Chú ý đến ngôn ngữ cơ thể của người đối diện – ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, tư thế. Với trẻ, hãy để ý cả cách con chơi với đồ vật, cách con tương tác với môi trường xung quanh.
- Đặt câu hỏi mở: Thay vì “Con có vui không?”, hãy hỏi “Điều gì làm con cảm thấy như vậy?”. Thay vì “Con vẽ cái gì đây?”, hãy hỏi “Con muốn kể cho mẹ nghe về bức tranh này không?”. Câu hỏi mở khuyến khích con sử dụng ngôn ngữ và cách biểu đạt của riêng mình.
- Khuyến khích miêu tả chi tiết: Khi con kể chuyện, hãy khuyến khích con sử dụng nhiều tính từ, trạng từ, và so sánh. “Cái cây to như thế nào?”, “Bạn ấy chạy nhanh đến mức nào?”. Điều này giúp con làm giàu vốn từ và tăng khả năng biểu đạt sinh động.
- Phân tích cùng con: Khi đọc sách hay xem phim, hãy cùng con thảo luận về cảm xúc của nhân vật, tại sao nhân vật lại hành động như vậy, âm nhạc trong cảnh đó gợi lên cảm xúc gì. Điều này giúp con nhận biết giá trị biểu đạt trong nghệ thuật. Ví dụ, khi đọc một câu chuyện có tình huống khó xử, bạn có thể hỏi con về ý nghĩa “ngầm” đằng sau lời nói của nhân vật, tương tự như việc phân tích chon cau phat bieu sai trong các bài tập logic hay ngôn ngữ, nơi mà việc hiểu rõ ý nghĩa thực sự (biểu đạt) quan trọng hơn chỉ nhìn vào hình thức.
- Thực hành sáng tạo: Dành thời gian cho các hoạt động vẽ, tô màu, nặn đất sét, ca hát, nhảy múa, đóng kịch. Không đặt nặng kết quả, chỉ cần con được tự do biểu đạt.
- Ghi nhận và phản hồi: Khi con thể hiện cảm xúc hay suy nghĩ (dù bằng lời hay không lời), hãy ghi nhận và phản hồi một cách tích cực, cho con thấy bạn đã hiểu (hoặc cố gắng hiểu) thông điệp của con. “Mẹ thấy con đang rất hào hứng khi kể về chuyến đi chơi!”, “Bức tranh này của con có vẻ rất mạnh mẽ, con muốn thể hiện điều gì?”.
Giá Trị Biểu Đạt và Hiểu Lầm Trong Giao Tiếp
Hiểu về giá trị biểu đạt là gì cũng giúp chúng ta nhận ra nguyên nhân của nhiều hiểu lầm trong giao tiếp. Đôi khi, ý định biểu đạt của người nói không khớp với sự tiếp nhận của người nghe, hoặc cách biểu đạt của họ không đủ rõ ràng để truyền tải đúng thông điệp.
Ví dụ: Một đứa trẻ có thể nói “Con ghét mẹ!” khi đang rất giận dữ. Nghĩa đen của câu nói là sự thù ghét. Nhưng giá trị biểu đạt trong ngữ cảnh đó có thể là sự thất vọng tột cùng, cảm giác bị tổn thương, hoặc đơn giản là cách con biểu đạt sự giận dữ mạnh mẽ vì chưa có vốn từ khác. Nếu cha mẹ chỉ bám vào nghĩa đen, họ có thể cảm thấy bị xúc phạm và phản ứng tiêu cực, làm trầm trọng thêm tình hình. Nhưng nếu hiểu giá trị biểu đạt cảm xúc đằng sau lời nói đó, cha mẹ có thể phản ứng bằng cách công nhận cảm xúc của con (“Mẹ biết con đang rất giận mẹ vì…”), thay vì phản bác lời nói.
Trong một bối cảnh khác, một học sinh lớp 8 có thể gặp khó khăn khi giải bài 1 trang 36 toán 8. Sự im lặng hay cái cau mày của con không chỉ đơn thuần là “không biết làm”, mà có thể biểu đạt sự nản lòng, cảm giác bất lực, hay lo sợ bị đánh giá. Hiểu được giá trị biểu đạt này, cha mẹ có thể tiếp cận con với sự đồng cảm và hỗ trợ phù hợp hơn, thay vì chỉ đơn thuần là thúc giục con giải bài tập.
Để giảm thiểu hiểu lầm, chúng ta cần:
- Kiểm tra lại sự hiểu biết: Sau khi nghe hoặc nhìn thấy điều gì đó, hãy diễn giải lại theo cách hiểu của bạn và hỏi lại người đối diện xem có đúng không. “Có phải con đang cảm thấy buồn vì chuyện đó không?”, “Ý của mẹ là con nên làm thế này, đúng không?”.
- Hỏi rõ khi không chắc chắn: Nếu bạn không chắc chắn về giá trị biểu đạt của một lời nói hay hành động nào đó, đừng ngại hỏi thẳng một cách nhẹ nhàng. “Khi con nói vậy, ý con là gì?”, “Sao hôm nay con lại làm thế này?”.
- Sử dụng nhiều kênh biểu đạt: Đôi khi, lời nói không đủ. Hãy kết hợp với cử chỉ, nét mặt, hoặc viết ra giấy để thông điệp được truyền tải rõ ràng và trọn vẹn hơn.
Minh họa hai người đang nói chuyện nhưng có rào cản giữa họ, với các bong bóng suy nghĩ khác nhau, thể hiện sự hiểu lầm trong giao tiếp, cần hiểu giá trị biểu đạt để vượt qua
Biểu Đạt và Sự Phát Triển Nhận Thức của Trẻ
Việc hiểu và sử dụng giá trị biểu đạt không chỉ liên quan đến cảm xúc và giao tiếp, mà còn đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển nhận thức của trẻ.
- Tư duy trừu tượng: Giá trị biểu đạt thường liên quan đến việc hiểu các khái niệm trừu tượng (tình yêu, hạnh phúc, nỗi buồn) thông qua các hình thức cụ thể (nụ cười, cái ôm, tiếng khóc). Việc này rèn luyện khả năng tư duy trừu tượng cho trẻ.
- Tư duy phản biện: Khi trẻ phân tích giá trị biểu đạt trong một tác phẩm nghệ thuật hay một lời nói, chúng đang rèn luyện kỹ năng phân tích, đánh giá và suy luận – những yếu tố cốt lõi của tư duy phản biện.
- Trí tưởng tượng và sáng tạo: Khả năng biểu đạt và cảm nhận các lớp nghĩa sâu hơn kích thích trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo của trẻ, giúp con nhìn thế giới một cách phong phú hơn.
- Khả năng giải quyết vấn đề: Hiểu được động cơ, cảm xúc, và ý định (biểu đạt) của người khác giúp trẻ hợp tác tốt hơn, giải quyết mâu thuẫn hiệu quả hơn trong các tương tác xã hội.
Chuyên gia giáo dục, Ông Lê Văn Đức, nhận định:
“Giáo dục không chỉ là truyền thụ kiến thức, mà còn là trang bị cho trẻ khả năng thấu hiểu và biểu đạt bản thân và thế giới xung quanh. Hiểu về giá trị biểu đạt là một nền tảng quan trọng để trẻ trở thành những công dân toàn diện, có chiều sâu cảm xúc và tư duy.”
Điều này cho thấy rằng việc giúp con nhận biết và sử dụng giá trị biểu đạt cần được coi là một phần quan trọng trong giáo dục gia đình và nhà trường.
Tóm Lại: Giá Trị Biểu Đạt Là Gì Và Vì Sao Cần Nắm Vững?
Như vậy, chúng ta đã cùng nhau khám phá giá trị biểu đạt là gì – một khái niệm không chỉ giới hạn trong sách vở hay các buổi học văn, mà là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Nó là khả năng của ngôn ngữ, hành động, hình ảnh, âm thanh… để truyền tải không chỉ nghĩa đen mà còn cả cảm xúc, thái độ, ý định, và những tầng nghĩa sâu xa hơn.
Việc hiểu và nắm vững giá trị biểu đạt mang lại nhiều lợi ích to lớn: giúp cha mẹ thấu hiểu con cái sâu sắc hơn qua ngôn ngữ và hành động, khuyến khích con tự tin biểu đạt bản thân, cải thiện giao tiếp trong gia đình, phát triển khả năng cảm thụ nghệ thuật và tư duy phản biện ở trẻ, và xây dựng những mối quan hệ bền chặt dựa trên sự thấu hiểu.
Hãy bắt đầu ngay hôm nay bằng cách chú ý hơn đến cách con bạn biểu đạt, lắng nghe không chỉ bằng tai mà còn bằng cả trái tim và khối óc. Hãy khuyến khích con kể chuyện qua tranh vẽ, qua bài hát, qua điệu nhảy. Hãy làm gương cho con bằng cách sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh và biểu cảm, và bằng cách thể hiện tình yêu thương qua những hành động nhỏ bé nhưng chân thành.
Hiểu được giá trị biểu đạt là gì chính là nắm giữ chìa khóa để mở cánh cửa đến với thế giới nội tâm phong phú của con, và cũng là cách để bạn nhìn nhận cuộc sống xung quanh một cách trọn vẹn và ý nghĩa hơn. Chúc bạn và gia đình luôn có những khoảnh khắc kết nối và thấu hiểu tuyệt vời!